Zaburzenia osobowości nie dotyczą ograniczonego w czasie epizodu czy pojedynczego zachowania lub zdarzenia, lecz stanowią stały wzorzec osobowościowy. Występujące u pacjenta z zaburzeniami osobowości cechy są stałym źródłem cierpienia i trudności w funkcjonowaniu w społeczeństwie. Zaburzenia osobowości są trudne do zdiagnozowania, a jeszcze trudniejsze do leczenia. Jakie są przyczyny zaburzeń osobowości i jak je leczyć?
Zaburzenia osobowości – czym są?
Zaburzenia osobowości nie są typowym problemem natury psychiatrycznej, który może przeminąć. Dotyczą one zaburzonej struktury osobowości człowieka, która ma wpływ na wiele dziedzin życia.
Poprzez zaburzenia osobowości rozumieć należy obecność trwałych cech charakterologicznych i utrwalonych wzorców zachowania oraz postępowania, a także relacji z innymi ludźmi i funkcjonowania w społeczeństwie. Odnosi się to do stosunku do samego siebie i otoczenia, ale też sposobu przeżywania siebie i innych. Osoby cierpiące na zaburzenia osobowości mogą nieustannie odczuwać cierpienie.
Przyczyny występowania zaburzeń osobowości
Do wystąpienia zaburzenia osobowości doprowadzić mogą czynniki genetyczne, biologiczne i psychospołeczne. Pierwsze objawy świadczące o występowaniu zaburzeń osobowości uwidaczniają się najczęściej w późnym dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym. Bliskie otoczenie osoby, której dotyczą, nie zawsze zdaje sobie z tego sprawę, dlatego zaburzenia osobowości rozpoznawane są zwykle dopiero w okresie dorosłości.
Zaburzenia osobowości – rodzaje
Zgodnie z międzynarodową klasyfikacją psychiatryczną (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10) wyróżnia się następujące zaburzenia osobowości:
- osobowość paranoiczna – brak zaufania do innych ludzi, tendencja do długotrwałego przeżywania przykrości, podejrzliwość względem otoczenia,
- osobowość schizoidalna – wycofanie się lub spłycenie uczuciowości, chłód emocjonalny, ograniczona zdolność przeżywania uczuć, samotnictwo, słabe zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi,
- osobowość dyssocjalna – agresywność, chłód emocjonalny, skłonność do stosowania przemocy, niska empatia i znikomy poziom współczucia,
- osobowość histrioniczna – przesadność w wyrażaniu emocji, teatralność, dramatyzowanie, łatwość ulegania wpływom, płytka i chwiejna uczuciowość,
- osobowość chwiejna emocjonalnie – impulsywność, szybkie wchodzenie w relacje i równie szybkie ich odrzucanie, nieustanne odczuwanie pustki, skłonność do depresji, trudność w funkcjonowaniu w społeczeństwie,
- osobowość anankastyczna – obsesyjne myślenie krążące wokół porządku i zasad, nadmierna kontrola, perfekcjonizm,
- osobowość zależna – niezdolność do samodzielnego podejmowania decyzji, unikanie odpowiedzialności, silny lęk przed porzuceniem, poczucie porażki i bezradności w przypadku niepowodzenia,
- osobowość lękliwa (unikająca) – nieustanne uczucie napięcia i niepokoju, poczucie nieatrakcyjności i niższości, nadmierna koncentracja na byciu krytykowanym lub odrzucanym.
Objawy zaburzeń osobowości
U osób cierpiących na zaburzenia osobowości występują pewne typowe cechy, które są:
- trwałe i głęboko zakorzenione,
- przejawiane w sposobie postrzegania rzeczywistości, myśleniu i odczuwaniu emocji względem siebie i innych ludzi,
- mało elastyczne, osoba zwykle zachowuje się w identyczny (lub przynajmniej podobny), dezedaptacyjny sposób,
- skrajnie przerysowane w porównaniu z cechami występującymi u ludzi bez zaburzeń osobowości,
- znaczące w kontaktach z innymi ludźmi (ograniczają lub utrudniają kontakty z innymi ludźmi, niekiedy wręcz niszczą relacje).
Cechy występujące u osób z zaburzeniami osobowości nie są pojedynczymi zachowaniami, lecz tworzą całościowy wzorzec.
Zaburzenia osobowości – jak stawia się diagnozę?
Podstawą postawienia prawidłowej diagnozy jest szczegółowo przeprowadzony wywiad psychiatryczny, zarówno z pacjentem, jak i z osobami z jego bliskiego otoczenia. Niekiedy dodatkowo przeprowadza się testy psychologiczne, które mają za zadanie rozwiać ewentualne wątpliwości dotyczące rozpoznania. Ponadto ważne jest wykluczenie obecności innych nieprawidłowości mogących być przyczyną niekorzystnych zachowań, np. uszkodzenia mózgu czy zaburzeń psychicznych.
Leczenie zaburzeń osobowości
Większość zaburzeń osobowości leczy się przy pomocy długoterminowej psychoterapii psychodynamicznej. Istnieje wiele badań potwierdzających skuteczność takiego postępowania. Psychoterapeuci i psychiatrzy często decydują się także na zastosowanie elementów terapii poznawczo-behawioralnej. Kluczem do sukcesu jest nawiązanie relacji terapeutycznej, która będzie oparta na zaufaniu i pełnym zaangażowaniu pacjenta.
U niektórych pacjentów pojawia się konieczność zastosowania farmakoterapii. Leki pomagają lepiej opanować epizody gorszego samopoczucia czy wręcz depresji.
Nie da się jednak ukryć, że leczenie zaburzeń osobowości jest bardzo trudne, a całkowite leczenie niekiedy niemożliwe. Jego podjęcie jest jednak konieczne, ponieważ bez odpowiedniej terapii osoba z zaburzeniami osobowości może nie umieć odnaleźć się w społeczeństwie i zerwać relacje z bliskimi. Ponadto jej stan może doprowadzić do pogorszenia funkcjonowania zawodowego, a w skrajnych przypadkach nawet do samobójstwa.