Znaczenie zazdrości i rywalizacji dla funkcjonowania związku

Zazdrość i rywalizacja to dwa zjawiska, które nieodłącznie, choć z różnym natężeniem, towarzyszą życiu każdego człowieka, a w sytuacji ich nasilenia mogą bardzo negatywnie wpływać na funkcjonowanie związku.

Od niepamiętnych czasów miłość i zazdrość to dwa najczęściej łączone ze sobą elementy. Zazdrość postrzegana jest jako nieuchronny skutek miłości, jej ciemna i bolesna strona. Uznaje się, że w różnym nasileniu dotyczyć może każdego człowieka i każdej relacji. Stale objawiająca się może być przyczyną stosowania przemocy fizycznej oraz psychicznej i w efekcie doprowadzić do rozpadu nawet najtrwalszego związku.

Zazdrość traktowana jest najczęściej jako emocja złożona w skład której wchodzą gniew, złość i strach. W szerszym ujęciu zazdrość to połączenie aspektu emocjonalnego, poznawczego i behawioralnego. Zgodnie z teorią ewolucyjną, zazdrość jest reakcją na pojawiające się zagrożenie trwałości związku (D.M. Buss, 1992).

Zdaniem psychologów zazdrość stanowi złożony fenomen psychologiczny i manifestuje się wtedy, gdy poczucie własnej wartości, a także szanse dalszego istnienia związku są w jakiś sposób zagrożone przez osoby trzecie. Zagrożenia te są ze sobą powiązane, gdyż osoby o niskim poczuciu własnej wartości częściej wątpią w swoje możliwości i zdolności utrzymania partnera u swego boku (B. Wojciszke, 2003).

W ogólnej opinii zazdrość w związku uznawana była jako oznaka zaangażowania, troski oraz miłości partnera. Niestety często zdarza się tak, że zazdrość przybiera formę patologicznych zachowań m.in w postaci urojeń prześladowczych, których w sposób racjonalny nie da się uzasadnić. W zazdrości niebagatelne znaczenie ma bowiem samoocena specyficzna danej jednostki, a więc nie to, co człowiek ogólnie o sobie myśli, ale ocena własnej wartości jako partnera w związku. Wiele badań psychologicznych dowiodło, że zazdrość występuje u osób, które mają niską ocenę samych siebie w istniejącej relacji. Często osoby te, pod różnymi względami, uważają siebie za gorszych od swojego partnera. Znamienne są sytuacje, gdy mężczyźni powątpiewający we własne możliwości seksualne dopuszczają się fizycznej i/lub psychicznej agresji w stosunku do swoich partnerek. Również osoby, których samoocena zależy w dużej mierze od tego, co myśli o nich ich partner mają większe skłonności do odczuwania zazdrości (B. Wojciszke, 1994).

Na podstawie powyższych rozważań, można stwierdzić, że objawiająca się zazdrość jest tutaj wynikiem osobistych trudności jednostki, która tą zazdrość manifestuje. Warto jednak spojrzeć na problem z nieco innej strony.

Manifestowanie zazdrości nie zawsze jest nieuzasadnione i nie zawsze wskazuje na problemy emocjonalne osoby, która tą zazdrość odczuwa. Zazdrość może objawiać się jako reakcja na aktualny stan związku oraz na sposób w jaki dana para definiuje swój związek. Jeżeli osoby cenią swoją relację, to wkładają większe starania w utrzymanie i pielęgnowanie jej; działania te bez wątpienia mają pozytywny wpływ na kondycję związku, ale też wpływają na nasilenie stopnia ich uzależnienia od tej relacji. Partnerzy subiektywnie oceniają, że korzyści, które czerpią z tej relacji nie są dostępne poza nią, a to z kolei może być przyczyną odczuwania zazdrości. Na odczuwanie zazdrości jest narażony najbardziej ten partner, który w większym stopniu jest uzależniony i zaangażowany w związek. Partnerzy, którzy uważają, że więcej inwestują w swój związek, mają mniejsze poczucie bezpieczeństwa, a ich zazdrość nasycona jest złością na samego siebie w chwili odczuwania zazdrości. Ponadto badania wykazały, że osoby te jednocześnie odczuwają silniejszy pociąg seksualny do swojego partnera, co wynika z nadmiernego idealizowania swojej drugiej połówki. Istotną kwestią jest tutaj zasada wyłączności, która odnosi się do aktywności jakie podejmowane są tylko i wyłącznie z parterem. Im więcej jest działań „na wyłączność” w danym związku, tym większa szansa na pojawienie się zazdrości (B. Wojciszke, 2003).

To w jaki sposób partnerzy definiują swój związek wpływa na to jak widziane jest przez nich zagrożenie oraz jakie zachowania mogą powodować zazdrość. Może być tak, że nawet w przypadku „zdrady małżeńskiej” nie dojdzie do zazdrości, jeżeli wcześniej partnerzy ustalili pewne normy, w ujęciu których dany akt seksualny odbywał się w takich okolicznościach, które nie zagrażały istnieniu związku czy poczuciu własnej wartości (K. Kałużny, 2004).

Tematem wartym poruszenia są również różnice w odczuwaniu zazdrości między kobietami a mężczyznami. Kobiety najczęściej skupiają uwagę na motywach swoich partnerów, gdzie potrzeby seksualne i atrakcyjność rywalki wymieniane są jako powody zdrady. Przeżywanie zazdrości wiąże się u nich z odczuwaniem smutku i depresji. Mężczyźni przede wszystkim doszukują się przyczyn w zaangażowaniu uczuciowym partnerki, jej potrzebie uwagi i bezpieczeństwa; pojawienie się zazdrości wywołuje u nich uczucie gniewu i agresji (A. Lasota, 2015).

Zazdrość bez wątpienia jest jedną z najbardziej destrukcyjnych emocji jakie zagrażają istnieniu romantycznego związku. Bardzo istotna jest zatem umiejętność rozróżnienia zazdrości racjonalnej, która jest wynikiem realnego zagrożenia od tej zwyrodniałej, patologicznej i nieuzasadnionej, która pojawia się mimo braku takiego zagrożenia.

Rywalizacja to kolejne zjawisko, które nasilone może mieć bardzo negatywny wpływ na funkcjonowanie związku. Teorie psychologiczne przedstawiają zarówno pozytywne jak i negatywne aspekty rywalizacji. Rywalizacja rozumiana jest jako chęć uzyskania jak największych korzyści, przy jednoczesnym dążeniu do przejęcia przewagi nad partnerem. Zdaniem Łobockiego rywalizacja jest „(…) z reguły uporczywym, wzajemnym zmaganiem się ze sobą jednostek lub grup o cele, które chce się za wszelką cenę osiągnąć. Zmaganie to jest prowadzone według ściśle ustalonych reguł postępowania, wykluczając użycie siły lub przemocy każdej ze stron”.

Chęć wygrania i pokonania rywala często zaślepia do tego stopnia, że nie widzimy ewentualnych negatywnych konsekwencji swoich działań. Rywalizacja często wzbudza silny lęk w osobach, które ze sobą rywalizują. Lęk ten wynika z obawy przed porażką, przegraną i oddaniem racji partnerowi (D. Doliński, 1998).

Partnerzy w związku rywalizują o wiele spraw, np. o dzieci, sukcesy zawodowe, zarobki czy nawet o to, kto bardziej dba i angażuje się w związek. Do najczęstszych powodów rywalizacji między partnerami należą spory o to, kto jest lepszym rodzicem. Można by uznać to za pozytywny aspekt rywalizacji przy założeniu, że spory te mają na uwadze dobro dzieci. Niestety zdarza się tak, że jest to jedynie próba udowodnienia partnerowi, że posiada mniejsze kompetencje i jest od nas pod jakimś względem gorszy. Kolejnym powodem rywalizacji między partnerami jest kariera zawodowa; staje się to problemem wtedy, gdy oboje pragną odnieść sukces zawodowy i nie potrafią pogodzić tego z obowiązkami domowymi. Nieumiejętność odpowiedniej komunikacji nasila problem, ponieważ partnerzy nie współpracują ze sobą, tylko każdy próbuje przenieść obowiązki na „stronę” drugiej osoby, tak aby móc zająć się własnym rozwojem. Taka sytuacja wywołuje konflikt między partnerami, nasila niezdrową rywalizację; partnerzy są rozgoryczeni, oddalają się od siebie, gdyż mają poczucie braku możliwości samorealizacji w związku.

Źródłem rywalizacji może być również subiektywne odczucie większego zaangażowania w związek. Każde z partnerów może czuć, że wkłada więcej wysiłku w związek niż wyciąga z niego korzyści. Rywalizacja o to, ko bardziej dba o związek jest oznaką odmiennych oczekiwań partnerów, co rodzi wzajemną niechęć, brak zrozumienia i pretensje. Prawdą jest, że rywalizacja w niektórych przypadkach wnosi pewne ożywienie, podniecenie, czy nawet radość, ale jeśli podsycana jest negatywnymi emocjami, to może działać destrukcyjnie na osoby rywalizujące i na relację między nimi (T. Tyszka, 1998).

Zazdrość i rywalizacja to nieodłączne elementy życia każdego człowieka. Objawiać się mogą na różnych etapach związku i z różnym nasileniem. O ile odrobina zazdrości i rywalizacji scalają i zbliżają do siebie partnerów o tyle silne, wymykające się spod kontroli emocje prowadzą do rozpadu związku. Wiele relacji między ludźmi, które oparte są na miłości ulegają daleko idącym zmianom. Część tych zmian jest szkodliwa dla kochających się̨ partnerów, a ich związek skazany jest na rozpad, jeżeli zmianom tym nie potrafią̨ sprostać i nie mają zdolności jasnego komunikowania swoich potrzeb i oczekiwań. Niezwykle ważne jest również zachowanie równowagi pomiędzy dawaniem i braniem. Zniwelowanie poczucia asymetrii w dawaniu i braniu przyczynia się do obniżenia poziomu zazdrości.

Warto podkreślić, że miłość jest jednym z najistotniejszych wydarzeń, jakie ma miejsce między narodzinami, a śmiercią człowieka. Dlatego tak istotne jest odpowiednie dobranie partnerów, ich wzajemne zaufanie i dojrzała komunikacja między nimi. Zdaniem Ericha Fromma „w miłości urzeczywistnia się paradoks, że dwie istoty stają się jedną, pozostając mimo to dwiema osobami” a więc jest to przede wszystkim zwrócenie uwagi na podobieństwa łączące partnerów, scalenie ich dróg życiowych przy jednoczesnym nie zatracaniu własnego „Ja” i możliwości samorealizacji.

Autorka: Rania Al-Mashan

Bibliografia:

Buss D.M., Larsen R.J., Westen D., Semmelroth J. (1992). Sex differences in jealousy: Evolution, physiology, and psychology, Psychological Science, 3(4), 251–255. Pozyskano z: https://psycnet.apa.org/record/1993-01445-001

Doliński D. (1998). Ciemna strona rywalizacji. Przegląd psychologiczny 41 (181-200)

Kałużny K. (2004). Istota zazdrości seksualnej. Seksuologia Polska 2,2, 55-63.

Lasota A., Abramciów R. (2015). Psychologiczna analiza konstruktu zazdrości. Teraźniejszość-Człowiek-Edukacja. Tom 18, numer 3 (71).

Łobocki M. (2008). Teoria wychowania w zarysie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Tyszka T. (1998). Jasne strony rywalizacji. Przegląd psychologiczny 41 (201-212).

Wojciszke B. (2003). Psychologia miłości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.