Co to jest lęk paniczny?
Lęk paniczny inaczej zaburzenia lękowe z napadami paniki albo napad paniki jest to uczucie nagle pojawiającego się intensywnego i powracającego lęku oraz niepokoju. Najbardziej zintensyfikowane odczucia trwają od 2 do 10 minut stopniowo ustępując. Jednakże zwykle trwają około kilku do kilkunastu minut. Aczkolwiek wrażenie jest zupełnie odwrotne, osobie wydaje się, że napad trwa bardzo długo i nigdy się nie skończy. Częstotliwość występowania napadów paniki zwykle waha się od kilku w ciągu miesiąca do kilkudziesięciu dziennie.
Napadowi paniki towarzyszą bardzo nieprzyjemne doznania związane z fizjologią ciała, takie jak: przyspieszone bicie serca, zawroty głowy, poczucie spłyconego oddechu, bardzo szybkie oddychanie (nazywane hiperwentylacją), dławienie się, mdłości, ból w klatce piersiowej, drżenie rąk i nóg, uderzenia gorąca, drętwienie albo mrowienie palców dłoni i stóp oraz poczucie nierealności własnej osoby i otoczenia; „jak gdybym nie był sobą” (nazywane depersonalizacją). W trakcie lęku napadowego osoba traci zdolność krytycznego osądu sytuacji, kontrolowania swojego zachowania i komunikowania się z innymi. Dlatego pojawiają się myśli, że za chwilę wydarzy się coś złego lub strasznego. Najczęściej występujące objawy poznawcze to: umrę, dostanę zawału lub wylewu, zemdleję, uduszę się, upadnę, zwariuje (stracę kontrolę nad sobą), zwymiotuję, przestanę oddychać, zrobię z siebie głupka.
Napady paniki prowadzą zazwyczaj do wytworzenia się wtórnego lęku antycypacyjnego nazywanego lękiem oczekiwania albo lękiem przed nieoczekiwanymi napadami. Osoba zaczyna kojarzyć lęk napadowy z sytuacjami bądź miejscami, w których przebywała i, w których pomoc była niedostępna. Pojawia się wówczas obawa przed wyjściem z domu, przed samotnością, przed znalezieniem się w tłumie ludzi, przed korzystaniem ze środków komunikacji publicznej, wejściem do sklepu. Pacjenci często także noszą ze sobą leki uspokajające „na wszelki wypadek”, torby papierowe, gdyby zwymiotowali, przytrzymują się czegoś, aby nie upaść, chodzą w miejsca, które dobrze znają, nawet z bliską osobą, odpoczywają lub unikają ruchu. Takie zachowania nazywamy zachowaniami zabezpieczającymi, które mają na celu uchronić przed napadem paniki i czuć się bezpiecznie.
Przyczyny ataków paniki
Przyczyn psychologicznych wywołujących lęk napadowy jest wiele. Jednakże opierając się na teoriach poznawczych i behawioralnych można wymienić następujące: warunkowe uczenie reakcji na stres bądź frustrację oraz błędne schematy poznawcze, czyli naśladowanie zachowań rodziców.
Przyjmuje się również, że czynnikami predysponującymi do napadów paniki są wczesne krytyczne doświadczenia z dzieciństwa, takie jak: rozłąka z rodzicami albo ich strata (dotyczy to matki), problemy w budowaniu relacji z rodzicami, doświadczenia przemocy seksualnej i fizycznej, zwłaszcza u kobiet, brak wsparcia i pomocy ze strony opiekunów. Innymi czynnikami są temperament, jako składowa zachowania w obliczu zagrożenia i choroby somatyczne, które stanowią źródło niepokoju i lęku.
Terapia poznawczo-behawioralna
Terapia poznawcza lęku napadowego polega na obniżeniu wrażliwości na lęk poprzez modyfikację przekonań dotyczących objawów wzbudzenia. W tym celu pacjenta zapoznaje się z modelem poznawczym, czyli mechanizmem podtrzymywania lęku panicznego (psychoedukacja). Kolejnym krokiem terapii jest zachęcenie do bardziej racjonalnego spojrzenia na problemy (tu pomocną techniką jest identyfikowanie negatywnych automatycznych), a w rezultacie wypracowanie nowych, alternatywnych myśli, które będą wspierające.
Terapia behawioralna skupia się na strategii kontroli objawów, pomaga w zredukowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia napadu paniki i, co ważne, powstrzymania napięcia i lęku, który wywołuje panikę. Najbardziej znane metody to: trening relaksacyjny (oddychanie przeponą, głęboka relaksacja mięśniowa), strategia dystrakcji, czyli odwrócenie uwagi od negatywnych myśli, ekspozycja na bodźce lękowe, czy eksperymenty z wywoływaniem lęku napadowego.
Ostatnią metodą leczenia napadów paniki jest farmakoterapia. Stosuje się ją wtedy, gdy lęk napadowy jest bardzo silny i nie sposób na początku pomoc pacjentowi w rozwiązaniu jego problemów. W leczeniu farmakologicznym wykorzystuje się leki przeciwdepresyjne, benzodiazepiny lub leki zmniejszające niepokój o działaniu uspokajającym.
Więcej na ten temat: Jak pozbyć się lęku?
Autor: Karina Pizoń
Bibliografia:
Pużyński, S.; Wciórka, J. (red.). (1998). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Kraków: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”.
Wells, A. (2010). Terapia zaburzeń lękowych, rozdział 5 Zaburzenie lękowe za napadami paniki. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego
Westbrook, D.; Khadija, R. przedkł. Pytrek-Smith, M.; Pytrek, S. konsultacja meryt. Gulcz, M. (2012). Zrozumieć napady paniki. Katowice: Wydawnictwo Prospect.