Kryzys psychiczny (emocjonalny) jest naturalnym elementem życia i można go określić jako „przejściowe, okresowe zaburzenia równowagi psychicznej spowodowane zagrożeniem powiązanym z sensem życia, ważnymi wartościami, w konfrontacji z ważnymi problemami życiowymi. Cechuje go stan napięcia emocjonalnego, w znacznej mierze przeżywanego lękowo” (Kubacka-Jasiecka, 2010, s.26).
Kryzys powoduje zmiany w wielu obszarach funkcjonowania, które wzajemnie na siebie wpływają tj. w sferze poznawczej, emocjonalnej, behawioralnej i biofizycznej. Ze stanem kryzysu intuicyjnie kojarzą się pojęcia: stres, konflikt, sytuacja trudna, krytyczna, poczucie beznadziei i bezradności, frustracja, utrata czy żałoba. Nasilenie i wzrost takich uczuć oraz myśli może powodować realne cierpienie, z którym trudno jest sobie radzić.
Nikt nie ma tak antykryzysowej odporności, aby mieć pewność, że nigdy kryzys go lub jej nie dotknie.
Ruchome piaski
,,Im bardziej walczysz i próbujesz się wydostać, tym szybciej piaski cię wciągają” (McKay i in., 2019, s. 56).
Kryzys, podobnie jak ruchome piaski, może wciągnąć bez żadnego sygnału ostrzegawczego – nagle i niespodziewanie. Może też pochłonąć w trakcie pustynnej przeprawy w pocie czoła po którymś kolejnym kroku. Ta metafora trafnie obrazuje dwojaki przebieg kryzysu:
- stopniowy – narastający do nieznośnych rozmiarów np. nieskuteczne działanie, które prowadzi
do wyczerpania dostępnych sposobów radzenia sobie - nagły – gwałtowna utrata adaptacji, zagrożenie np. kataklizm, zagrożenie środowiska.
W kryzysie dochodzi do stosunkowo nagłego i nieoczekiwanego wystąpienia stanu nierównowagi. Załamują się wtedy dotychczasowe wzory i schematy zachowania, co niesie za sobą subiektywne poczucia dyskomfortu psychicznego. Sytuacje wyzwalające stres i kryzys wiążą się z zagrożeniem dla własnej tożsamości – ma to kluczowe znaczenia dla osobistych wartości i poczucia sensu życia.
Kryzys i jego następstwa
Poczucie równowagi i poczucie bezpieczeństwa to konstrukty dynamiczne. Wszelkie wydarzenia, czy zmiany w środowisku lub życiu mogą spowodować brak komfortu i zachwianie emocjonalne. W takiej sytuacji naturalnie może pojawić się lęk, napięcie, czy depresja. Do kryzysu dochodzi wtedy, kiedy człowiek nie jest w stanie zatrzymać lub odwrócić biegu wydarzeń, a każda tego próba kończy się pogłębianiem braku równowagi i narastającym napięciem, niepokojem, cierpieniem, dyskomfortem i chaosem.
Warto wiedzieć jakie są symptomy kryzysu i po czym go rozpoznać. Wyróżnia się cztery współzależne płaszczyzny, na których się on przejawia:
1. Poznawcza:
- załamanie naturalnej zdolności do rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji
- zniekształcona percepcja wydarzeń
- utrata zrozumienia jednoznacznych związków między wydarzeniami
- dezorganizacja poczucia własnej tożsamości
2. Emocjonalna: nasilony lęk (przerażenie, obawa przed utratą kontroli, brak zdolności skupienia się), liczne obawy, wstrząs emocjonalny, wszechogarniające poczucie bezradności i beznadziei, poczucie straty, pustki, winy i krzywdy, złość, wstyd, skrępowanie
3. Behawioralna:
- trudności w pełnieniu codziennych funkcji życiowych
- trudności w opanowywaniu emocji i kontroli własnego życia
- izolacja lub lęk przed samotnością lub wzrost zależności od otoczenia
- działania impulsywne i nieprzemyślane (np. destruktywne)
- zachowania niezgodne z odczuwanymi emocjami
4. Biofizjologiczna: rozstrojenie i dezintegracja procesów fizjologicznych, dolegliwości somatyczne.
Trzeba jednak pamiętać, że kryzys jest stanem unikalnym dla danej osoby. Oznacza to, że każdy może indywidualnie, w charakterystyczny dla siebie sposób przeżywać, odczuwać i interpretować bieg zdarzeń.
Zrozumieć kryzys – zrozumieć człowieka
Kryzys jest czasowym załamaniem, które może rozstrzygnąć się w różnych kierunkach. Dlatego ważne jest, by zadbać o siebie i mieć odwagę korzystać ze wsparcia i pomocy specjalistycznej np. psychologa. Ludzie w kryzysie są osobami w pełni normalnymi i sprawnymi intelektualnie. Stres i lęk mogą utrudniać sprawne funkcjonowanie poznawcze, jednak nie można mówić w takim przypadku o niewydolności umysłowej, czy chorobie psychicznej.
Mimo osłabienia i dezorganizacji osoby dotknięte kryzysem zazwyczaj chcą i są zdolne do tego, żeby sobie pomóc. Warunkiem przywrócenia równowagi psychicznej jest interpretacja sytuacji kryzysowej jako natychmiastowej konieczności przeformułowania własnego życia, wyznawanych wartości, czy poczucia sensu życia.
Zagrożenie, a może szansa
Kryzys może być jednocześnie zagrożeniem i szansą. Zależy to od subiektywnej interpretacji i reakcji na sytuację.
Niewątpliwie kryzys to punkt zwrotny, wymagający natychmiastowych rozstrzygnięć i kierunku. Można określić go jako „odczuwanie lub doświadczanie wydarzenia, bądź sytuacji jako trudności nie do zniesienia, wyczerpującej zasoby wytrzymałości i naruszającej mechanizmy radzenia sobie z trudnościami. Jeżeli osoba będąca w kryzysie nie otrzyma wsparcia, może się to stać przyczyną poważnych zaburzeń” (James i Gilliland, 2004. s. 26).
Biorąc pod uwagę powyższe warto zaznaczyć z jakiego powodu stan kryzysu stanowi zagrożenie:
- może dojść do poważnej dekompensacji, która ujawnia się np. poprzez agresję skierowaną na siebie lub na innych
- może dojść do pewnego rodzaju wycofania się z powodu niemożliwej do wytrzymania sytuacji
- trwanie w stanie dezorganizacji może generować myśli rezygnacyjne, a nawet samobójcze
- pozorne uporanie się z kryzysem powodować może jego chroniczność
- może prowadzić do uzależnienia
- upośledza funkcjonowanie w podstawowych rolach i relacjach
- możliwe zablokowanie rozwoju.
Jednocześnie kryzys to sytuacja, która daje szansę na zmiany, przeformułowanie, czy przewartościowanie pewnych spraw. Jeśli tylko się na to odważymy i damy sobie szansę.
Co dalej?
Mówi się, że kryzys może trwać od kilku dni do 6 miesięcy – jak sobie z nim radzić? Niekiedy czas to za mało, żeby wyleczyć rany. Kryzys jest sytuacją, która wymaga interwencji i pomocy psychologicznej. Doświadczane cierpienie poniekąd skłania do przełamywania wewnętrznych barier i włącza tendencję do poszukiwania wsparcia. Bądźmy otwarci na takie możliwości.
Autor: Anna Ciucias
Bibliografia:
- Kubacka-Jasiecka, D. (2010). Interwencja kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
- McKay, M., Fanning, P., Lev, A., Skeen, M. (2019). Relacje na huśtawce. Sopot: GWP.
- James, R., Gilliland, B. (2004). Strategie interwencji kryzysowej. Warszawa: PARPA.